حسابداری را معمولاً «زبان مشترک کسبوکارها» میدانند؛ زبانی که اگر واژهها و اصطلاحاتش را نشناسیم، نمیتوانیم گزارشهای مالی را بفهمیم یا تحلیل درستی از وضعیت یک شرکت داشته باشیم. همانطور که هیچکس بدون بلد بودن لغات یک زبان نمیتواند در آن صحبت کند، حسابداری هم بدون درک اصطلاحات پایهاش معنی پیدا نمیکند.
در ادامه، مجموعهای از مهمترین اصطلاحاتی را آوردهام که دانستنشان برای هر حسابدار، دانشجو و حتی مدیر یک کسبوکار ضروری است. توضیحات سادهاند و تلاش شده نکات کلیدی به زبان روشن بیان شود.
۱. دارایی (Assets)
دارایی همان چیزهایی است که شرکت مالک آن است و ارزش اقتصادی دارند.
مثل موجودی انبار، وجه نقد، ساختمان، تجهیزات یا حتی مطالباتی که قرار است از مشتری دریافت شود.
۲. بدهی (Liabilities)
بدهیها تعهداتی هستند که شرکت باید در آینده پرداخت کند؛ از جمله وامها، حسابهای پرداختنی یا بدهیهای مالیاتی.
۳. سرمایه (Equity)
سرمایه سهم واقعی مالک از داراییها بعد از کسر بدهیهاست.
فرمول معروفش هم این است:
سرمایه = دارایی – بدهی
۴. درآمد (Revenue)
پولی که از فروش کالا یا خدمات وارد شرکت میشود، قبل از اینکه هزینهها از آن کم شود.
۵. هزینه (Expense)
تمام مخارج لازم برای کسب درآمد جزو هزینههاست؛ مثل حقوق، اجاره، تبلیغات و… .
۶. سود و زیان (Profit & Loss)
اختلاف بین درآمد و هزینهها.
اگر درآمد بیشتر باشد، سود داریم؛ اگر هزینهها بیشتر شوند، نتیجهاش زیان است.
مثال کوتاه:
درآمد ۳۰ میلیون – هزینه ۲۵ میلیون → سود ۵ میلیون تومان
۷. حسابهای دریافتنی
مطالباتی که از مشتریان داریم و قرار است در آینده وصول شود.
۸. حسابهای پرداختنی
مبالغی که شرکت باید به فروشندگان یا تأمینکنندگان بپردازد.
۹. ترازنامه (Balance Sheet)
گزارشی از وضعیت مالی شرکت در یک زمان مشخص.
ترازنامه ترکیبی از دارایی، بدهی و سرمایه است و تصویری لحظهای از وضعیت مالی شرکت ارائه میدهد.
۱۰. صورت سود و زیان (Income Statement)
نشان میدهد شرکت در یک دوره مالی مشخص چقدر درآمد داشته، چقدر هزینه کرده و در نهایت سود داشته یا زیان.
۱۱. صورت جریان وجوه نقد
این صورت مالی نشان میدهد پول نقد از کجا وارد شرکت شده و در چه بخشهایی خرج شده است. برای بررسی نقدینگی شرکت اهمیت زیادی دارد.
۱۲. استهلاک (Depreciation)
کاهش ارزش داراییهای ثابت در طول زمان.
مثلاً قیمت یک خودرو یا دستگاه صنعتی هر سال کمتر از قبل میشود.
۱۳. بهای تمامشده کالای فروشرفته
هزینهای که برای تولید یا خرید کالاهایی صرف شده که در همان دوره مالی فروخته شدهاند.
۱۴. دوره مالی
بازه زمانی فعالیت حسابداری که معمولاً یکساله تعریف میشود.
۱۵. سند حسابداری
ثبت رسمی یک تراکنش مالی شامل یک حساب بدهکار و یک حساب بستانکار.
۱۶. اصل دوطرفه
پایهایترین اصل حسابداری؛ هر تراکنش باید همزمان اثر بدهکار و بستانکار داشته باشد.
۱۸. مانده بدهکار و بستانکار
به طور خلاصه:
بدهکار → افزایش داراییها و هزینهها
بستانکار → افزایش بدهیها، درآمد و سرمایه
۱۹. گردش حساب
جمع کل بدهکار و بستانکارهای یک حساب در یک دوره مالی.
۲۰. مالیات بر ارزش افزوده
مالیاتی که روی خرید و فروش کالاها و خدمات اعمال میشود و معمولاً بهصورت دورهای گزارش و پرداخت میشود.
۲۱. ذخایر
مبالغی که برای هزینههای احتمالی آینده کنار گذاشته میشود؛ مثل ذخیره مزایای پایان خدمت.
۲۲. تنخواهگردان
مبلغی که برای پرداخت هزینههای روزمره و خرد به یکی از کارکنان سپرده میشود.
۲۳. کار در جریان ساخت
کالاهایی که هنوز تولیدشان کامل نشده و در مراحل مختلف ساخت هستند.
۲۴. نقطه سر به سر
زمانی که درآمد دقیقاً برابر هزینههاست. در این نقطه شرکت نه سود دارد و نه زیان.
۲۵. مطالبات مشکوکالوصول
طلبهایی که احتمال وصول آنها پایین است و معمولاً برایشان ذخیره گرفته میشود.
نگاهی کوتاه به تاریخچه شکلگیری اصطلاحات حسابداری
ایتالیا: نقطه شروع حسابداری مدرن
بسیاری از مفاهیم امروزی حسابداری، از جمله بدهکار و بستانکار، نخستینبار در ایتالیا مورد استفاده قرار گرفت.
لوکا پاچیولی، ریاضیدان ایتالیایی، در قرن پانزدهم اولین کتاب رسمی حسابداری را منتشر کرد و روش دوطرفه را استاندارد کرد. به همین دلیل او را پدر حسابداری میدانند.
انگلستان: گسترش مفاهیم حسابداری
با رونق تجارت و بانکداری، انگلستان این مفاهیم را توسعه داد و به کشورهای دیگر منتقل کرد.
آمریکا: استانداردهای مدرن
در قرن بیستم، آمریکا با ایجاد سازمانهایی مثل FASB و AICPA چارچوب GAAP را تدوین کرد و بسیاری از اصطلاحات حرفهای امروز از همین استانداردها نشأت گرفتند.
نقش کشورها در توسعه حسابداری
| کشور | نقش |
|---|---|
| ایتالیا | ایجاد اصول اولیه و اصطلاحات پایه |
| انگلستان | گسترش جهانی مفاهیم و روشهای دفترداری |
| آمریکا | تدوین استانداردهای مدرن GAAP و مفاهیم جدید |
این اصطلاحات بیشتر برای چه مشاغلی کاربرد دارند؟
حسابدار عمومی
حسابدار مالی
حسابرس داخلی و خارجی
تحلیلگر مالی
مدیر مالی (CFO)
کارشناس مالیات
دانشجویان حسابداری
جمعبندی
اصطلاحات حسابداری پایهایترین بخش شناخت دنیای مالی هستند. تسلط بر این مفاهیم به حسابداران و مدیران کمک میکند گزارشهای مالی را بهتر تحلیل کنند، تصمیمهای دقیقتری بگیرند و کنترل داخلی مؤثرتری داشته باشند.
شناخت اصولی داراییها، بدهیها، درآمد، هزینه و اصول دوطرفه، اساس هر سیستم حسابداری حرفهای است.
